დალი ქვირია----- მივბაძოთ ფრანგებს ენაზე ზრუნვის საკითხში

საქართველოს დღევანდელი მდგომარეობა საზოგადოებრივი თუ კულტურული ცხოვრების თითქმის ყველა სფეროში დიდ ძალისხმევას ნოითხოვს მისი ცივილიზებულ სამყაროში უკვე დამკვიდრებული ნორმები ს ფარგლებში მოსაქცევად. ამ კატაკლიზმების მიღმა, რომელიც ქვეყანამ ამ ბოლო წლებში გადაიტანა, არც ქართული სალიტერატურო ენის მდგომარეობა დარჩენილა.
ქართული ენის დღევანდელი მდგომარეობის შესახებ პროფესორ გიორგი გოგოლაშვილს ვესაუბრე.
დალი ქვირია: სახელმწიფო ენაზე ზრუნვის თვალსაზრისით, ხომ არ შეგიძლიათ რომელიმე ცივილიზებული ქვეყნის მაგალითის დასახელება?
გიორგი გოგოლაშვილი:---რა თქმა უნდა, შემიძლია, მაგ. საფრანგეთში ენის კანონი მასობრივი ინფორმაციის საშუალებების მიერ ენობრივი ნორმების დარღვევისას ითვალისწინეს არა მარტო საჯარიმო სანქციებს, არამედ ამას შეიძლება მათი ფუნქციონირების დროებითი შეჩერებაც მოჰყვეს.ინგლისში კი, არსებობს „ინგლისურად მოლაპარაკეთა კაცშირი“ რომლის სათავეში ინგლისის დედოფალია, მოადგილე კი ერთ-ერთი ლორდი..ეს კეთდება ამ კავშირის პრესტიჟის ამაღლებისათვის, დ,ა ცხადია, ინგლისის დედოფალი კავშირის სხდომების ხშირი სტუმარი არ არის. ამ შემთხვევაშიც დიდი მუშაობა ტარდება ინგლისური ენის შესწავლის თვალსაზრისით..
დ.ქ.:--საფრანგეთთან დაკავშირებით მეც მომაგონდა ამასწინათ წაკითხული ინფორმაცია იმის თაობაზე,რომ საფრანგეთში ძალიან სერიოზული მუშაობა ტარდება ფრანგული ენის შესწავლის მეთოდოლოგიაზე, ყოველწლიურად გამოდის ახალ-ახალი სახელმძღვანელოები, ასევე ყოველწლიურად გამოდის სხვადასხვა სახის ლექსიკონები (ორთოგრაფიული, განმარტებითი, ტერმინოლოგიური, სინონიმური და სხვა.) რა კეთდება დღევანდელ საქარველოში ქართულ ენაზე ზრუნვის თვალსაზრისით?
გ. გ.:--სამწუხაროდ,,საზოგადოების ნაწილს არ ესმის, რომ ენასაც შეიძლება ჰქონდეს პრობლემები, რომ საჭიროა ამ პრობლემებზე მუშაობა და სპეციალური კანონმდებლობის შექმნა. დღეს პრობლემები ქართულ სალიტერატურო ენას ნამდვილად აქვს.და ეს პრობლემები საზოგადოებისა და სახელმწიფოსაგან ყურადღებას მოითხოვს.
დ.ქ.:მე-19-ე საუკუნეში რომ ქართველ მოღვაწეებს ქართული ენისათვის ზრუნვა არ დაუკლიათ, ეს საყოველთაოდ ცნობილია. მე-20-ე საუკუნეში რა ხდებოდა ამ თვალსაზრისით?
გ.გ.:- ჯერ კიდევ 20-იანი წლებში ქართველი მწერლებისა და მეცნიერების--მიხეილ ჯავახიშვილის, აკაკი შანიძის, ვარლამ თოფურიას, გიორგი ახვლედიანის, ივანე ჯავახიშვილისა და სხვათა ინიციატივით შეიქმნა სამეცნიერო ტერმინოლოგიის კომისია, რომელმაც დიდი მუშაობა ჩაატარა ამ მიმართებით.1930 წლიდან კი ამოქმედდა ქართული სალიტერატურო ენის ნორმათა დამდგენი კომისია, რომელმაც წინა კომისიის ფუნქციებიც შეითავსა.. ამ კომისიამაც დიდი სამუშაო ჩაატარა ქართული სალტერატურო ენის დახვეწისა და ნორმირებისათვის.
თუმცა ეს კომისიები საბჭოთა საბჭოთა პერიოდში ფუნქციონირებდა, მე არ ვიტყოდი, რომ ეს იყო საბჭოთა სტრუქტურა. ისინი არ შექმნილან კომუნისტების ინიციატივით. და ასეთი კომისიები არც ერთ სხვა საბჭოთა რესპუბლიკაში არ ფუნქციონირებდა
ქართული ენის ნორმების შემუშავება ხდებოდა ენათმეცნიერების ინსტიტუტის ბაზაზე, კომისიაზე კი ხდებოდა განხილვა და დამტკიცება ამ ნორმებისა.
დ.ქ.-კომისია თუ ატარებდა საგამომცემლო საქმიანობას?.
გ.გ.:--ამ კომისიის მუშაობის შედეგად 70-იან წლებში გამოიცა თანამედროვე ქართული სალიტერატურო ნორმების პირველი კრებული, 20-იან წლებში კი ამავე დასახელების 3 ბიულეტენი. უკვე შემუშავებული ნორმების საფუძველზე გამოიც ა’“ქართული ენის ორთოგრაფიული ლექსიკონი“ ვ, თოფურიასა და ივ.გიგინეიშვილის რედაქტორობით. 40-იან წლებში კი გამოიცა სასკოლო ორთოგრაფიული ლექსიკონი. 1998 წელს ვ. თოფურიასა და ივ. გოგინეიშვილის ლექსიკონი განმეორებით გამოიცა...ასე რომ, ქართულ ენაზე ზრუნვ ს სისტემატური ხასიათი ჰქონდა.
დ.ქ.--როგორი მდგომარეობაა ქართულ ენაზე ზრუნვის თვალსაძრისით 90-იანი წლებიდან და შემდგომ პერიოდში?
გ.გ.:-90-იანი წლებიდან ამ მხრივ დიდი ჩავარდნა გვაქვს. თუმცა კი არსებობდა სახელმწიფო კომისია პრეზიდენტის ხელმძღვანელობით, და ენის სახ. პალატაც, მაგრამ პირველი იშვიათად იკრიბებოდა ,მეორემ კი ვერ შესძლო საჭირო დონეზე ფუნქციონირება საკანონმდებლო ბაზის უქონლობის გამო.
დ.ქ.:აისახა თუ არა ყოველივე ეს ენაზე, რომლითავ გვესაუბრება ტელევიზია, ენაზე, რომელზეც წერენ გაზეთები და ენაზე, რომლითაც მეტყველებენ ქართველები?
გ.გ.:- გარკვეულწილად , რა თქმა უნდა,აისახა.იყო დრო როდესაც უხეირო ქართულის ეთერში გაშვებისათვის ჟურნალისტი ან რედქტორი კიდევაც ისჯებოდა. გაზეთებს ჰყავდათ სტილისტები და ჟურნალისტები მიცემულ შენიშვნებს ითვალისწინებდნენ .და იმახსოვრებდნენ.. ცნობილია, რომ იაკობ გოგებაშვილი თავის „ბუნების კარს“ ქართულის კარგად მცოდნე ქალაქის თავს აკითხებდა ხოლმე, ხოლო ვინც მის სახელმძღვანელოში შეცდომას იპოვიდა, მას 5 კაპიკით აჯილდოვებდა. (სახელმძღვანელო სულ 10 კაპიკი ღირდა).
დ.ქ.:დღეს რა მდგომარეობაა ამ მხრივ?.
გ.გ.: დღეს ზოგიერთ გაზეთში დაშვებულ შეცდომას სათვალავი არა აქვს.ისეთი გაზეთებიც არსებობენ, ქართული ენის მცოდნე ერთი ჟურნალისტიც რომ არა ჰყავთ. გაზეთსა და ტელევიზიაში დაშვებულ ყოველ შეცდომას კი დიდი გავლენა აქვს მოსახლეობაზე. როდესაც ერთ-ერთი სატელევიზიო არხის საინფორმაციო პროგრამის წამყვანს მაყურებელმა შეცდომაზე მიუთითა, მან ასე უპასუხა’ „მე როდესაც ვსაუბრობ, მაგაზე არ ვფიქრობ, მთავარია რომ იგებენ, რას ვამბობო“ (პასუხიც ასეთი უნდა დ. ქ.) “ ე. ი. მაყურებელი იგებს, ქართული ენა კი აგებს.
დ.ქ.:_ყველაზე დახვეწილი ქართული ალბათ სცენიდან ისმის?
გ.გ.:-- აკადემიურ თეატრებს, ცხადია, არ შევეხები. მაგრამ ისეთი თეატრებიც მომრავლდა, რომელთა სცენიდანაც ჟარგონული ენა, ქუჩური მეტყველაბა და ბილწსიტყვაობაც კი გვესმის.. ხომ გახსოვთ, ილიამ თეატრალური საზოგადოების თავმჯდომარეობა აკაკის შესთავაზა, რომ ქართული ენა სცენაზე არ დაზარალებულიყო.,ჩვენ ხომ ვიცით,,რა დიდი გავლენა აქვს სპექტაკლებისა და კინოფილმების ენას, როგორ ვიმახსოვრებთ ხოლმე იქ გაგონილ მთელ ფრაზებს.
დ.ქ.:--რატომ არის, რომ საზოგადოების ნაწილი ძალინ ადვილად იტაცებს უცხო სიტყვებს და ქართულად საუბრისას ამ სიტყვებით ანაცვლებს მათ შესატყვის ქართულს.?
გ.გ.:-არ არსებობს მსოფლიოში არცერთი ენა, რომელშიც არ შედის უცხო ლექსიკა. როდესაც ახალი ტერმინი შემოდის, როგორ მოერგება ის ქართულ ენას, ეს სპეციალისტებმა უნდა განსაზღცვრონ,, უნდა შეიქმნას ტერმინოლოგიური კომისია.
დ.ქ.:-რა მდგომარეობაა გამომცემლობებში? როგორი ქართულით იბეჭდება წიგნები?
გ.გ.:--მდგომარეობა აქაც არასახარბიელოა გამომცემელი გამოსცემს ტერმინოლოგიურ ლექსიკონს, სპეციალისტებთან ყოველგვარი კონტაქტის გარეშე.
ენათმეცნიერების ინსტიტუტში არსებობს ტერმინოლოგიური, მეტყველების კულტურის, ლექსიკოლოგიური განყოფილებები, და ეს არ უნდა დაგვავიწყდეს.
რაც შეეხება საზოგადოების იმ ნაწილს, რომელიც ყოველგვარი კონტროლისა და პასუხისმგებლობის გარეშე ჩაანაცვლებს ქართულ სიტყვებს უცხოთი, ეს ცხადია, მისი განათლებისა და კულტურის მაღალი დონის მაჩვენებელი ვერაფრით ვერ იქნება. მაგალითად, ცეკვის სახელმწიფო ანსაბლის მიერ შემოტანილი „ასა-ფართი“ გამართული ქართულით მოსაუბრე სკოლის მოსწავლის გასაკრიტიკებელიც კი გახდა.“ფართი“ ინგლისურად წვეულებას ნიშნავს. ენისადმი ასეთი მიდგომა გულგრილობაზეც მიუთითებს.
დ.ქ.:--როგორც ჩანს ასეთი ტენდენცია უკვე გამოკვეთილია.
გ.გ.:--სამწუხაროდ ასეა. ძალინა ხშირად გვესმის „თინეიჯერი“, , სულხან-- საბას კი „ნინველი’“ აქვს. განა ეს უფრო კეთილხმოვანი სიტყვა არ არის? განა არ გვაქვს შესანიშნავი სიტვები: ყრმა, ყმაწვილი, ჭაბუკი,და სხვა უამრავი. .თუ ჩვენ უცხოური სიტყვებით ჩვენს ევროპულობას ვამტკიცებთ, ეს მხოლოდ ღიმილის მომგვრელია.
ჩვენ მაღალ დონეზე უნდა ვისწავლოთ უცხო ენები და არა ცალკეული უცხო სიტყვების ხმარებით თავი სასაცილო მდგომარეობაში ჩავიგდოთ.
დ.ქ.:-- რეკლამის ენაზე რას გვეტყვით?
გ.გ.:--რეკლამის კანონი არსებობს და ამის მუშაობაზე ანტიმონოპოლიური სამსახური იყო პასუხისმგებელი, , მაგრამ ეს კანონიც არ მუშაობს.
დ.ქ.:--როგორია პარლამენტის მიერ მიღებული კანონების ენა?
გ.გ.:-ამ მხრივ სიტუაცია ძალიან მძიმეა .წინა ორი მოწვევის პარლამენტში არსებობდა ქართული ენის ქვეკომიტეტი,რომელიც დღეს გაუქმებულია .კომიტეტის ფუნქცია იყო კანონების ენობრივად გამართვა. დღეს პარლამენტის მიერ მიღებული კანონების ენა არის ცუდი ქართული. როგორც პროფესორი გიორგი წიბახაშვილიწერს :“ დღეს ქართულ ენას უჭირს. როგორც ყველაფერ ქართულს“
ქართული ენისათვის ერთ-ერთი მტკივნეულ ადგილია კანონების , ოფიციალური დოკუმენტების ენა,, რომელიც სავსეა უცხოენოვანი კალკებით ჩემი აზრით , ოფიციალური დოკუმენტების,, კონკრეტულად კანონების ქართულის ასეთი დაბალი დონე გამოწვეულია იმით, რომ ისინი ძირითადად სხვა ენებიდან ითარგმნებიან..მაგრამ თარგმნისათვის რომ მხოლოდ დედანის ენის ცოდნა არ არის საკმარისი, და ის ენაც უნდა იცოდე, რომელზედაც თარგმნი, ეს ტრივიალურია.(მე მაგონდება რა დაბალი დონის ქართულით იყო გამოქვეყნებული პირველად „კანონი უმაღლესი განათლების შესახებ“დ.ქ.) მით უმეტეს, ძნელია ამის შეგუება ქართველბისთვის, რომლებსაც თარგმნის 15-20 საკუნოვანი კულტურა გაგვაჩნია..
დ.ქ.:-სახელმძღვნელოები როგორი ქართულით იწერება, ნუთუ აქაც ისეთივე მდგომარეობაა?
გ.გ.:-:-ქართულ ენას აქაც უჭირს. ბავშვს კარგი ქართული მხოლოდ ქართულის გაკვეთილზე კი არ უნდა ესმოდეს, არამედ ყველა სხვა გაკვეთილზეც და ყველა სხვა სახელმძღვანელო კარგი ქართულით უნდა იყოს დაწერილი.
დ.ქ.:_.ლექსიკონების გამოცემაზე რა იტყვით?
გ.გ.:--ერთადერთი ლექსიკონი,რომელიც ამ ბოლო დროს გამოვიდა, , ზემოთ დავასახელეთ--1998წ. ივ. გიგინეიშვილისა და ვ. თოფურიას რედაქტორობით.
დ.ქ.“-.ქართულ ენას, არც განათლების ახალი კანონი სწყალობს, როგორც ვიცით.
გ.გ.:-.დიახ. განათლების ახალ კანონში (მუხლი 4) ქართულ ენასთან, როგორც სწავლების ენასთან, ნებისმიერი სხვა ენაა გათანაბრებული. პროგრამის წამყვანისა და მსურველის არსებობის შემთხვევაში. აქ დაზარალებულია ქართული ენის სახელმწიფო სტატუსი.
დ.ქ.:--ყოველივე ზემოთ თქმულიდან ჩანს, რომ მდგომარეობა საკმაოდ რთულია. რა გზებს ხედავთ ამ ჩიხიდან გამოსასვლელად?
გ.გ.:-ქართული ენის მცოდნეთა დეფიციტი საქართველოში არ არის, არის მხოლოდ ადამიანთა არასწორი დასაქმების ბევრი შემთხვევა. მე ვერ ვიტყვი, რომ ქართულ ენას პატრონი არ ჰყავს. ქართული ენის პატრონია ქართველი ხალხი.რომელსაც მას ისე შეინახავს, როგორც აქამდე ინახავდა.მაგრამ იმისათვის რომ ბევრი პრობლემა შვილებს არ გადავულოცოთ,. დღესვე უნდა მივიღოთ საჭირო ზომები. და ამაზე როგორც თითოეულმა მოქალაქემ, ისე სახელმწიფომ უნდა იზრუნოს. უნდა აღდგეს ქართული სალიტერატურო ენის ნორმათა დამდგენი კომისია, .ქართულ ენის სახ. კომისია პრეზიდენტთან, უნდა აღდგეს სტილისტის პროფესია, გამოიცეს კარგი სახელმძღვანელოები და ლექსიკონები, არ უნდა შემცირდეს ქართული ენის გაკვეთილები სკოლაში და რაც მთავარია „‘პური მეპურემ უნდა გამოაცხოს“
ენაზე ზრუნვა არ განეკუთვნება იმ საკითხებს, , რომლებიც შეიძლება გადაიდოს . ჯერ ეკონომიკა ავაყვავოთ, ჯერ პოლიტიკურ საკითხებს მივხედოთ, და მერე ენასო.--ეს სწორი არ არის..ეკონომიკა შეიძლება რყევებს განიცდიდეს, , ქართული ენა კი ყოველდღე და მუდამ უნდა წარმოადგენდეს ყოველი ჩვენთაგანისა და სახელმწიფოს ზრუნვის საგანს. და თუ ასე მოგვწონს ევროპელობა, მივბაძოთ ფრანგებს ენაზე ზრუნვის საკითხში..,

გაზეთი“რეზონანში’(ბასტა) 13 02 05 წ.