დალი ქვირია—გაზეთი ‘საქართველო და მსოფლიო”

             სახელმძრვანელოების შერჩევა-დანერგვას ოფიციოზი მართავს.

                   სახელმ ძღვანელოს შემოქმედი გამომცემელია.

            ავთანდილ არაბული:      შემთხვევითი    ავტორის     სახელმძღვანელო`

                  ”ფალსიფიცირებული  წამლის” ტოლფასია.

სასკოლო განათლება უმღლესი სკოლისა და მეცნიერების ფუნდამენტია. ამიტომ ის ნებისმიერი საზოგადოების, მათ შორის ქართული საზოგადოების მუდმივი ინტერესის სფეროს უნდა წარმოადგენდეს. როგორია ეს ფუნდამენტი დღევანდელ საქართველოში მსოფლიო სასკოლო განათლების ფონზე—ამ კითხვაზე პასუხს მსოფლიო განათლების კვლევის საერთაშორისო ცენტრის (აშშ. ბოსტონი. 2004წ.) მიერ, ამერიკელთა განსაკუთრებული ინტერესის დასაკმაყოფილებლად, მსოფლიოს 60 ქვეყანაში ჩატარებული კვლევები იძლევიან. კვლევები მათემატიკასა, ფიზიკასა, ქიმიასა, ბიოლოგიასა და მშობლიურ ენაში ჩატარდა და შედეგები ჩვენთვის სავალალო აღმოჩნდა. `პირველად საქართველოში”, საქართველო აღმოჩნდა ბოლოდან პირველ ჯგუფში ლიბანის, ტაილანდის, თურქეთის, იორდანიის, ირანის, ბახრეინის, ეგვიპტის, სირიის, მაროკოსა და ალჟირის გვერდით. დღეს ჩვენ, სასკოლო სახელმძღვანელოების (მშობლიურ ენაში) გამოცემის მდგომარეობის შესახებ, ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორს, პროფესორ ავთანდილ არაბულს ვესაუბრებით

ახლახან თქვენ ქართული საზოგადოება სხვა ავტორებთან ერთად `ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონით” გაახარეთ. დიდი დატვირთვის მიუხედავად, როგორია თქვენი მონაწილეობა სასკოლო სახელმძღვანელოების შექმნაში?

90-იანი წლებიდან დაწყებული, განათლების სამინისტროს დარგობრივ საბჭოში კონცეფციებზე მუშაობისას დავასკვენი, რომ მშობლიური ენის გრამატიკა უნდა იყოს მხოლოდ პრაქტიკული მიზანდასახულობის და ბავშვისათვის ადვილად ასათვისებელი. ამ წლებში გამოცხადებული ალტერნატიული სახელმძღვანელოების კონკურსში ჩემმა წიგნმა `ქართული ენის სამყარო” გაიმარჯვა.. მანამდე ვმუშაობდი ვახტანგ როდონაიას ინიციატივით შექმნილ ჯგუფში მეორე, მესამე, მეოთხე კლასის სახელმძღვანელოების შექმნაზე. ამ ჯგუფმა პირველად განახორციელა დღეს ინტეგრირებად წოდებული იდეა—დაწყებითი სკოლის სახემძღვაელოებში გაუმართლებელია ლიტერატურული ტექსტის და ენობრივი ამოცანების გამიჯვნა.ფაქტობრივად ჩვენ 70-იან წლებამდე არსებულ ტრადიციას დავუბრუნდით.

როდის დაიწყო ქართული ენის სახელმძღვანელოებში არსებითი ცვლილებები?საბჭოთა პერიოდის სახემძღვანელოები ყველა ასპექტით(ტექსტების კორპუსი, მისი თეორიული და მეთოდური უზრუნველყოფა, დამხმარე მასალის მიწოდება, პოლიგრაფია). ჩამორჩებოდა დროის მოთხოვნებს. ახალი სახელმძღვანელოების დანერგვა აქტიურად ხდებოდა მინისტრ ალ. კარტოზიას დროს. სახელმძღვანელოს რეკომენდაციას აძლევდა კორპორაციული დაინტერესებისაგან თავისუფალი ექსპერტთა ჯგუფი და მტკიცდებოდა ორი ალტერნატიული სახელმძღვანელო

.როგორი განათლების სისტემა უზრუნველყოფს თანამედროვე სტანდარტების შესაბამის ცოდნას?

კაცობრიობის არქიტექტურული ცოდნის შედევრს, სიმკვიდრის მიხედვით, პირამიდა წარმოადგენს. მისმა მშენებლობამ უნაკლოდ უნდა გაიაროს ყველა საფეხური, წვეროში პატარა პირამიდის დადგმამდე. დიახ, წვეროში დადგმულ პატარა პირამიდას მკვიდრი და დიდი ფუნდამენტი სჭირდება. განათლების სისტემა პირამიდას შეიძლება შევადაროთ. წვეროს პატარა პირამიდა, ჩვენი აღსაზრდელია, რომელიც მხოლოდ იმ შემთხვევაში მიიღებს მყარ განათლებას, თუ განათლების სისტემა, საფუძვლიდან თავამდე, მკვიდრად იქნება აგებული.

რა მდგომარეობაა ამ თვალსაზრისით დღევანდელ საქართველოში?

ჩვენი განათლების სისტემა უფრო ბაბილონის გოდოლის მშენებლობას ჰგავს, ვიდრე პირამიდისას. არ ყოფილა არავითარი კონცეფცია, ანუ ფუნდამენტი. არ ყოფილა გააზრებული ”ცალკეული `მოქმედებების” ადგილი ერთიან სისტემაში. ცვლილებების გზა იყო ცდებისა და შეცდომების მეთოდი, რომელმაც შეცდომების კასკადთან მიგვიყვანა. ერთ დროს, არც თუ სათაკილო ქართული სკოლა, ბრჭყვიალა ფარდის უკან მდგომი, 3—4 წელიწადში სავალალო მდგომარეობაში აღმოჩნდა---. მოშლილი სასკოლო პროცესი, გაქსუებული ბავშვი, ცოდნის, წიგნიერების კატასტროფული კლება.

რა მოხდა? ახალმა სისტემამ ვერ `იმუშავა? 

როდესაც გოგებაშვილის და უზნაძის მშობელი ქვეყანა საგანმანათლებლო გზებს სხვაგან ეძებს, ეს ან `შინაური მღვდლის” ან ”თურაშაულის პატრონი, ტყეში ეძებდა პანტასო-“—სინდრომს გვაგონებს.

სხვათა გამოცდილება ხომ უნდა გავიზიაროთ?

ჩვენ გულისყურით უნდა ვადევნოთ თვალი მსოფლიო განათლების მიღწევებს, მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს საკუთარი, რომელიც ნოვატორულსაც შეიცავს და ნაყოფიერი განვითარების პოტენციალსაც., რომელიც გამოცდილი და საიმედოა.

ერთმა მშობელმა მითხრა—ჩვენმა შვილებმა სულ გოგებაშვილის წიგნით ხომ არ უნდა ისწავლონო?

დიდი მოძღვრის ანდერძი სწორედ მისი მემკვიდრეობის განვითარებას ითვალისწინებს . გოგებაშვილი საბჭოთა პერიოდშიც ამოიღეს და მის მიხედვით სხვათა მიერ უნიჭოდ გაკეთებული სახელმძრვანელოებით ჩაანაცვლეს. სასიხარულოა, რომ წელს `”იაკობ გოგებაშვილის საზოგადოების” მცდელობით მოხერხდა `დედა ენას” თავისი ადგილი დაებრუნებინა სკოლაში.

ალტერნატიულ სახელმძღვანელოებზე რას იტყვით?

ერთადერთი, რაც ბოლო წლებში კარგი გაკეთდა, ალტერნატიული სახელმძღვანელოების არსებობაა(რაც სახელმძღვანელოების მაღალ ხარისხს არ ნიშნავს ყოველთვის). ალტერნატივა კონკურენციას ნიშნავს, კონკურენცია კი განვითარებას. ალტერნატიული სახელმძღვანელოების გამოჩენამ 90-იანი წლების ბოლოს, სრულიად შეცვალა სპეციალისტთა დამოკიდებულება ამ სფეროს მიმართ. თუმცა, მაღალი დონის სახელმძღვანელოთა გვერდით, ისეთი სახელმძღვანელოებიც გვაქვს, რომელთა სკოლაში შეტანა საგანგაშოც კია.

როგორ ხერხდება ეს?

,2003 წლამდე, ალტერნატიულ სახელმძღვანელოთა ვიზირება თავისუფალ, დემოკრატიულ გარემოს იყო მინდობილი და შერჩევა ობიექტურად მიმდინარეობდა. შემდეგ კი, ადრე გამარჯვებული ბევრი სახელმძღვანელო უსამართლოდ იქნა გაძევებული სკოლიდან. ექსპერტთა ჯგუფი ახლა სამინისტროსათან არსებობს და ისეც მომხდარა, რომ ამ ჯგუფის მიერ დაწუნებული სახელმძღვანელოსათვის სამინისტროს მიუცია ვიზა. სპეციალური მექანიზმებით ოფიციოზმა თავად დაიწყო სახელმძღვანელოთა შერჩევა—დანერგვის მართვა. მე რამდენიმე რგოლს დავასახელებ: 1--.გამომცემლობა, და არა ავტორი, აღიჭურვა სახელმძღვანელოს `შემოქმედის” უფლებით. ამან განაპირობა ავტორთა დაკაბალება გამომცემელთა მიერ, მათი განუკითხავი მონოპოლია სახელმძღვანელოთა ბაზარზე, მათი აქტიური ჩარევა არა მარტო კომერციაში, არამედ პოლიტიკურ გარიგებებშიც. 2.-- რეფორმის პერიოდში შექმნილ ტრენერთა ინსტიტუტი, რომელსაც რეფორმისტული სიახლეების მასწავლებლებამდე მიტანის ნაცვლად, ავტორის უფლებით აღიჭურვა. ინტერესთა კონფლიქტი `”ინტერესთა ჰარმონიად” გადაიქცა. ამან დიდწილად განაპირობა გაწაღმართებული სასწავლო პროცესის საბოლოო ამღვრევა. 3.---რესურს-ცენტრები(ყოფილი განათლების განყოფილებები) მათი ფუნქცია მასწავლებლისათვის სახელმძღვანელოს შერჩევაში დახმარებაა. და ისინიც ეხმარებიან—მასწავლებლებს ურჩევენ ხელისუფლების ფავორიტი გამომცემლების(ავტორების) სახელმძღვანელოებს. ამრიგად, ეს რგოლიც მოხერხებულად გამოიყენება პროცესების ზემდგომთა სასარგებლოდ მართვისათვის.მე ვნახე ყვარლის რაიონის სკოლის დაფაზე, უკვე ივლისის თვეში გამოკრული სახელმძღვანელოთა სია, რომელიც რესურს--- ცენტრის მიერ იყო რეკომინდირებული—ასე განაცხადეს იქმყოფებმა. ზარალდება მოსწავლე, ზარალდება მასწავლებელი, რომელიც ვერ ახერხებს სახელმძღვანელოს არჩევას. ზარალდება კვალიფიციური ავტორი. ზოგიეთი ავტორი კი საკუთარ საგანში გამოცდას დამაკმაყოფილებლადაც კი ვერ ჩააბარებს, რომ გამოცადო .გამომცემელთა მომძლავრებით აღზევებული შემთხვევითი ავტორების ქმედებას მე ”`ფალსიფიცირებული წამლების” დამამზადებლების ქმედებას ვუთანაბრებ. .ისინი იღებენ მათივე დონის ავტორთა წიგნებს და იწყებენ გადახატვას. მათ არც კონცეფცია აქვთ, არც თანამედროვე სკოლის მოთხოვნები იციან. ამ ავტორმა მხოლოდ იცის, რომ ”`თუ ქვას არ ისვრის”, სახელმძღვანელოს დაუმტკიცებენ. დანარჩენი საქმოსნობის საქმეა,. რასაც მრავალნაცადი გამომცემელი ახერხებს.

.დაგვისახელეთ ასეთი ავტორის წოგნიდან თუნდაც ერთი კურიოზი, თუ შეიძლება.

ერთი ავტორი, მაგალითად, წერს: მოქმედებითი გვარისაა ზმნა, რომელსაც მოქმედი სუბიექტი აქვს.( წერს). მაგრამ ქართულ ენაში ვნებითი გვარის ზმნების უმრავლესობას მოქმედი სუბიექტი მოეპოვება (ომობს).

შედეგებზე გვესაუბრეთ, თუ შეიძლება

.სკოლა გაპარტახებულია. ბავშვი გაქსუებული და გაუცხოებულია სკოლისაგან. მშობელი რეპეტიტორის ძებნაშია. სკოლაში სიარული ვალდებულებისა და გაჭირვების გამოხატულება გახდა

.როგორ გადაიჭრა ლომაიას მიერ აგიოგრაფიული ლიტერატურის `მკვდარ მწერლობად” გამოცხადების საკითხი?

როცა ძველი ქართული ლიტერატურა და სასულიერო მწერლობა `”მკვდარ მწერლობად” გამოცხადდა, საზოგადოებამ, მასწავლებელთა კორპუსმა, არ მიიღო ისტორიზმის უგულებელყოფა და რეფორმატორებმაც უკან დაიხიეს. თუმცა ეროვნულ-ისტორიული მუხტის შემცირება წელსაც მოხდა, კონკრეტულად კი, ეროვნულ გამოცდების პროგრამიდან ამოღებულია. ალ .ყაზბეგი .რ

რაში ხედავთ გამოსავალს?

გამოსავალი ჩვენშია. .რეფორმის დეფორმირებული მონსტრის პირობებში პრობლემების გადასაწყვეტად სიმართლე და ძლიერი ნებაა საჭირო. ბავშვი უნდა დაუბრუნდეს სკოლას, სკოლა კი ქართველ ერს. სკოლას უნდა დაუბრუნდეს ცოდნის შემოწმების საშუალება—გამოცდები. მასწავლებელი თავისუფალი უნდა გახდეს სახელმძღვანელოს არჩევანში და მას უნდა დაუფასდეს შრომა. მეცნიერება კიდევ ერთხელ უნდა შემობრუნდეს სკოლისაკენ და ყველაფერს თავისი სახელი დაარქვას. ყოველივე ეს კი, არსებულ სისტემის პირობებში რამდენად შესაძლებელია, ძნელი სათქმელია.

პ.ს.: ე.ი.. გოგებაშილი დავიბრუნეთ, ყაზბეგი დავკარგეთ. რა იქნება შემდგომ? შემდგომ, სანამ ჩვენი ინტერესები მხოლოდ პოლიტიკით შემოიფარგლება და განათლების ნგრევას საზოგადოება შეგუებულია, იქნება საყოველთაო დაჩლუნგება (ამის ნიშანი ისიც არის, რომ ეროვნულგამოცდებგამოვლილმა ზოგიერთმა პირველკურსელმა გამრავლების ტაბულაც არ იცის წესიერად). გამოფხიზლდით ქართველებო და `”მიეცით ნიჭსა გზა ფართო”, როგორც გრიგოლ ორბელიანი, ბოდიში, რუსთაველი ბრძანებდა. ( აქ  მე, ჩემთვის უჩვეულოდ, ვქილიკობ. მაპატიეთ მეტს `არ ვიზამ”).

დალი ქვირია.